Dlaczego warto mówić o miastach użytecznych, zamiast o miastach inteligentnych? Kluczem do odpowiedzi na to pytanie może być kontekst, w którym Smart City należy tłumaczyć na język polski. Sama użyteczność miast przyszłości to także jedno z ważniejszych zagadnień, które powinno być przedmiotem debat o kierunkach rozwoju i przyszłości polskich miast.
Czy Smart Cities to już nasza teraźniejszość?
Rozwój przestrzeni miejskich i podniesienie użyteczności miast w kontekście zapewnienia najlepszych warunków do życia ich mieszkańców oraz najlepszych możliwych warunków do rozwoju ich interesariuszy, to podstawowe wyzwanie dla miast każdej wielkości na początku XXI wieku. Płaszczyzną do porównania jakości i użyteczności miast w tym rozumieniu mogą być rankingi tzw. Smart Cities. Niniejszy artykuł otwiera cykl artykułów na temat jakości i użyteczności miast właśnie w kontekście ich dążenia do bycia Smart.
Kluczową rolę w tworzeniu tzw. „ miast inteligentnych ” odgrywa umiejętna implementacja technologii wspierającej rozwój miast i obsługę mieszkańców oraz tworzenie uniwersalnych przestrzeni miejskich, w których często nasze codzienne funkcjonowanie wspomaga właśnie nowoczesna technologia. Aktualnie coraz częściej miasta w Europie, w tym także w Polsce, wykorzystują inteligentne rozwiązania i technologię, a ich mieszkańcy z tej technologii korzystają na co dzień. Zatem możemy mówić, że Smart Cities tworzą się na „naszych oczach”, a my uczestniczymy w tym procesie ewolucji miast do poziomu miast, które są promowane jako „ Smart City ” .
Jak wiele rozwiązań, zarówno w zakresie przestrzeni publicznej miast, jak i implementacji ciekawych rozwiązań, wspieranych przez nowoczesną technologię (hardware) i oprogramowanie (software) jest już dostępnych dzisiaj, będziemy mogli się przekonać podczas zbliżających się ważnych debatach o przyszłości miast . Zbliżające się we wrześniu 2015 roku, ważne wydarzenia w kontekście dyskusji o kierunkach rozwoju miasta będą szansą do wymiany wiedzy, kontaktów i doświadczeń pomiędzy dostawcami technologii, integratorami , projektantami miejskimi a Prezydentami i Burmistrzami miast aspirujących do miana Smart City. Każda z tych debat jest też szansą, aby spróbować odpowiedzieć na pytanie: Czy miasto przyszłości powinno być miastem inteligentnym czy po prostu miastem użytecznym? I choć wydaje się, że jedno, drugiego nie wyklucza, to jednak warto określić na czym użytkownikom miasta bardziej zależy i czego tak naprawdę oczekujemy od ewolucji miasta z obecnego poziomu rozwoju na którym technologia jest już bardzo mocno obecna do poziomu oczekiwanego marketingowo nazywanego: Smart City.
Przywołując ważne debaty o przyszłości miast, mam na myśli oczywiście: SMART CITY FORUM oraz FORUM PRZESTRZENIE MIEJSKIE . W mojej opinii obydwa te wydarzenia to kluczowe inicjatywy i przestrzenie debat o przyszłości miast oraz ważne dyskusje o kierunkach ich rozwoju. Czy zatem będzie dominował pogląd o rozwoju w kierunku miasta inteligentnego czy miasta użytecznego, już niebawem się dowiemy. W mojej ocenie to jedne z najważniejszych debat w skali kraju o jakości życia i możliwościach rozwoju miast, z tak dużym zapleczem merytorycznym i bazujących na doświadczeniach tak wielu ekspertów w zakresie projektowania, wyposażania i rozwoju miast. Fora te z pewnością będą niezwykle efektywną platformą wymiany wiedzy, doświadczenia i opinii na temat kierunków i możliwości rozwoju i najlepszej obsługi mieszkańców miast i miejskich interesariuszy, w tym także biznesu i nauki. Zapowiadany szeroki udział przedstawicieli Jednostek Samorządu Terytorialnego w obu tych debatach z pewnością może przyczynić się do usprawnienia realizacji przedsięwzięć celu publicznego i podniesienia świadomości o możliwościach zdobywania przewagi konkurencyjnej dzięki transferowi wiedzy, jaki niewątpliwie będzie miał miejsce podczas prowadzonych w trakcie obu tych wydarzeń debat.
Porównując programy obu tych wydarzeń można jednoznacznie stwierdzić, że doskonale się uzupełniają w zakresie tematów najistotniejszych z punktu widzenia ewolucji miast na początku XXI wieku w tej części Europy.
Zanim jednak rozpoczną się obrady obu tych Konferencji, warto zastanowić się chwilę w jakim miejscu na swojej drodze do Smart Cities znajdują się Europejskie, w tym także Polskie, miasta w kontekście niezależnego rankingu European Smart Cities , który jest publikowany od 2007 roku przez ośrodek badań naukowych Politechniki w Wiedniu (TUVIEN: Technische Universitat Wien), a w tworzeniu którego udział biorą także naukowcy i badacze z Delft University of Technology oraz University of Lublijana.
Do tej pory opublikowano 4 rankingi European Smart Cities. Trzy spośród czterech dotychczas opublikowanych rankingów dotyczą europejskich miast średniej wielkości, tj. miast, których liczba mieszkańców mieści się w zakresie od 100 000 do 300 000 i zostały opublikowane w latach 2007, 2013 i 2014. Ranking opublikowany w roku 2015 obejmuje miasta powyżej 300 tyś. mieszkańców, które jednocześnie nie przekraczają liczby 1 miliona mieszkańców i został oznaczony jako ranking miast dużych.
… iść w stronę lepszych rozwiązań dla użytkowników …
Smart Cities to w zgodnej opinii wielu ekspertów, miasta dobrze zorganizowane i użyteczne, które oferują poprzez organizację procesów, obsługę potrzeb mieszkańców zagospodarowanie przestrzeni publicznej i potencjał wzrostu, najkorzystniejsze warunki do podnoszenia jakości życia mieszkańców i realizacji celów swoich interesariuszy.
Użyteczność miasta należy rozpatrywać przez pryzmat kluczowych cech, które mają bezpośredni wpływ na jakość życia jego mieszkańców i decydują o postrzeganiu wartości miejsca i zastosowanych w jego zagospodarowaniu rozwiązań. Dlatego rozpatrując przestrzeń miejską w kontekście jej użyteczności warto podkreślić, że z tego punktu widzenia kluczową rolę odgrywają takie jej cechy jak:
- funkcjonalność , rozumianej jako wysoki stopień dopasowania do obsługi potrzeb użytkownika,
- odczuwalność , w kontekście doświadczania miejsca (pozytywnie lub negatywnie),
- racjonalność , w kontekście dostosowania do potrzeb i dostrojenia do kontekstu użycia.
Jeśli, Smart City to miasta z wizją jakości życia przyszłych pokoleń, powinny być one budowane właśnie w oparciu o powyższe elementy składowe postrzegania wartości rozwiązań połączone z implementacją zasad zrównoważonego rozwoju. W tym kontekście szczególnie ważne jest umiejętne korzystanie z tego co oferują nowoczesne rozwiązania technologiczne. Technologia zaimplementowana w miastach w celu podnoszenia jakości życia oraz optymalizacji kosztów funkcjonowania, obniżania emisyjności miasta, jako spójnego organizmu i jednocześnie obecnie najbardziej naturalnego środowiska życia człowieka, to już nie przyszłość to nasza teraźniejszość. Dlatego dzisiaj tak ważne jest aby dyskutować o tym w jakim stopniu implementacja technologii ma na celu zwiększanie użyteczność miasta w kontekście jedynie optymalizacji obsługi potrzeb człowieka, a w jakim dążenie do wykreowania miasta jako sztucznego, inteligentnego organizmu w którym bytuje człowiek.
Warto także przyglądać się obydwu tym debatom z punktu widzenia modelu jaki przyjęli naukowcy do oceny miast i budowy ranking European Smart Cities (ESC). Autorzy rankingu oceniali pierwotnie miasta średniej wielkości, na potrzeby selekcji których przyjęto następujące kryteria:
- Kryterium populacji: liczba mieszkańców mieści się w zakresie od 100 tyś do 300 tyś.
- Kryterium wiedzy: funkcjonuje w nich co najmniej jedna uczelnia wyższa jako podstawowe kryterium potencjału rozwoju wiedzy
- Kryterium samodzielności: w ich zasięgu bezpośredniego oddziaływania znajduje się poniżej 1,5 miliona mieszkańców. Kryterium ma na celu wykluczenie miast poddanych dominacji większych ośrodków (aglomeracji).
Porównując miasta spełniające powyższe kryteria opracowano ranking europejskich miast Smart City. Podstawowe kryteria pogrupowano w 6-ciu zestandaryzowanych wskaźnikach odnoszących się do zarządzania, ekonomii, mobilności miejskiej, inteligentnego społeczeństwa, jakości życia i środowiska naturalnego.
W artykule „Jak podwyższyć użyteczność współczesnych miast” , posłużyliśmy się pojęciem użyteczności w kontekście miasta i jego przestrzeni ogólnodostępnej. Stwierdziliśmy także, że o użyteczności w głównej mierze decydują trzy filary czyli cechy, które wymieniliśmy wcześniej (funkcjonalność, odczuwalność i racjonalność). Rozważania te oczywiście były w przywołanym artykule prowadzone z perspektywy człowieka, ale pojęcia te mają szersze, ogólne zastosowanie i odnoszą się do wielu aspektów w kontekście miasta przyszłości i ogólnego dążenia do szczęśliwego w nim życia. Twórcy przywołanego rankingu European Smart Cities (ESC), posługują się w ocenie i porównaniu miast przywołanymi wcześniej wskaźnikami, które bezpośrednio lub pośrednio odnoszą się do użyteczności miasta i w tym kontekście przeanalizowano kryteria na podstawie, których określa się wartości poszczególnych wskaźników wykorzystywanych do oceny miast w rankingu European Smart Cities.
Zarządzanie: Smart Governance
Oceniając inteligentne zarządzanie w miastach autorzy rankingu, zwracali szczególną uwagę na transparentność, obsługę procesów publicznych i potrzeb socjalnych, partycypację społeczną w procesie decyzyjnym. Pomimo, że zwrócono uwagę na politykę i strategię miejską oraz perspektywy i prognozy rozwoju publikowane przez miasta, uznano, że waga tych dokumentów w ocenie wskaźnika jest tak niska, że może być pomijalna. W tym kontekście związek z filarami użyteczności w mojej ocenie jest tylko pośredni i realizowany głównie poprzez partycypację i transparentność, przez co można zabiegać o większą akceptowalność stosowanych rozwiązań i prawidłową diagnozę potrzeb.
Ekonomia: Smart Economy
W tym obszarze analizy głównymi czynnikami, dla których zastosowano identyczną wagę były innowacyjność, produktywność, przedsiębiorczość, sytuacja ekonomiczna i wartość miasta jako marki, elastyczność rynkowa, pozycja na rynku globalnym. Pomimo sprecyzowania wskaźnika zdolności do przemian nie uznano go za istotny z aspekcie Smart Economy. Także i ten wskaźnik ma jedynie pośredni wpływ na użyteczność miasta ale nie można go w tym aspekcie pomijać, gdyż jest bardzo istotny w aspekcie perspektywy wzrostu jakości życia w mieście.
Mobilność: Smart Mobility
To jeden z głównych czynników decydujących o użyteczności miasta. Autorzy rankingu ESC wybrali do oceny cztery kluczowe obszary przyznając im identyczną wagę w ocenie wskaźnika. Tymi obszarami są dostępność lokalna i globalna, dostępność do infrastruktury i nowoczesnych technologii teleinformatycznych, zrównoważony, innowacyjny i bezpieczny system transportowy miasta.
Środowisko: Smart Environment
Ten wskaźnik także bezpośrednio wiąże się z użytecznością miasta. Kluczowe kryteria decydujące o ocenie w aspekcie tego wskaźnika to: zanieczyszczenie, poziom ochrony środowiska naturalnego, zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi w mieście, atrakcyjność form przyrody utrzymanej w mieście.
Społeczeństwo: Smart People
Wskaźnik ten decyduje głównie o potencjale rozwoju i zdolności miasta do budowy własnego kapitału ludzkiego, co wprost przekłada się na jakość stosowanych w mieście rozwiązań, przez co pośrednio wpływa na użyteczność miasta. W ocenie miast na poziomie wskaźnika Smart People brano pod uwagę takie kryteria: kwalifikacje mieszkańców, zdolność do ustawicznego kształcenia, Społeczna i etniczna różnorodność, elastyczność, kreatywność, otwartość, partycypacja w życiu społecznym
Standard życia: Smart Living
Wskaźnik ten bezpośrednio jest powiązany z użytecznością miasta i ma dość wysoki wpływ na jakość życia w mieście. Kryteriami jakimi posłużono się, aby wyznaczyć wartości dla wskaźnika Smart living były: dostępność do usług kulturalnych, ochrony zdrowia, bezpieczeństwo, jakość i kondycja substancji mieszkaniowej, dostępność do edukacji, atrakcyjność turystyczna (oferta), spójność społeczna. W oparciu o powyższą wstępną analizę tych wskaźników, można praktycznie postawić znak równości pomiędzy oceną użyteczności miasta, a przemyślaną i zoptymalizowaną obsługą potrzeb użytkowników przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii, co charakteryzuje Smart City.
… a więc miasta powinny być Smart czy Użyteczne ?
W mojej ocenie użyteczność jest bardziej precyzyjnym pojęciem powiązanym z celem do jakiego powinniśmy dążyć tworząc miasta przyszłości ale nie przekreślam pojęcia Smart City jako nośnego z punktu widzenia marketingu i bardziej rozpoznawalnego z punktu widzenia zdolności implementacji nowoczesnych technologii.
I choć użyteczność jest pojęciem lepiej kojarzącym z jakością życia w mieście, a Smart City kojarzy się raczej z technologią to są to pojęcia z punktu widzenia stawiania celu do którego dążyć powinny miasta tożsame. I zarówno Smart City to miasto dbające o jakość życia użytkowników a miasto użyteczne to takie ,które potrafi umiejętnie korzystać z technologii. Zatem powinniśmy zastanowić się czy nie należałoby używać pojęcia “Użyteczne miasto” poszukując rozwiązań dla miasta przyszłości. W mojej ocenie zostawia to właściwą przestrzeń interpretacji pojęcia i nie kłóci się z moim przekonaniem, że pojęcie “inteligentnego miasta” powinno raczej być zastąpione “użytecznym miastem” w kontekście tłumaczenia Smart City.
![Rysunek 2: Smart City = Użyteczne Miasto [oprac. własne]](/wp-content/uploads/2015/08/Usability_CITY.png "Rysunek 2: Smart City = Użyteczne Miasto [oprac. własne]")
… a z filozoficznego punktu widzenia …
… inteligencję pozostawiłbym w sferze jedynie odniesieniu do człowieka jako istoty świadomie dokonującej wyborów na podstawie naturalnej umiejętności wnioskowania. W tym kontekście, raczej nie jestem zwolennikiem dążenia do tworzenia inteligentnych miast tylko użytecznych. W konsekwencji wolę pojęcie Smart City tłumaczyć nie wprost tylko z punktu widzenia celu a więc najlepszej obsługi człowieka i poprawy jakości życia – zatem jak najbardziej jako “użyteczne miasta”.
Gdyby pozostać przy pojęciu inteligentnych miastach i takich rozwiązań faktycznie poszukiwać w przyszłości, niestety mogłoby dojść do sytuacji, w której ludzie byliby zmuszeni rywalizować z takim “inteligentnym miastem” jako bytem potrafiącym samodzielnie podejmować decyzję na podstawie wnioskowania i czy wówczas w takim mieście jakość życia człowieka pozostanie priorytetem? Nie jestem przekonany!
Prawda, że brzmi to trochę mrocznie?
Ta obawa bierze się z przekonania, że z inteligencja na poziomie jaki jest najpowszechniejszy, prędzej czy później prowadzi do dążenia do ekspansji i zajmowania dominującej pozycji.
… niech “Smart Cities” będą użyteczne, a ludzie mieszkający w nich inteligentni, nie odwrotnie!
A w tym, paradoksalnie najbardziej pomocna może okazać się nowoczesna technologia!
Tak jak wspomniałem na początku niniejszego artykułu, rozpoczyna on cykl, w ramach których zaprezentowani zostaną także liderzy rankingu European Smart City oraz najwyżej ocenione w tym rankingu polskie miasta aspirujące do miana użytecznych miast (Smart City).
a więc CDN …
Blog www.designforall.pl jest partnerem Smart City Forum oraz Forum Przestrzenie Miejskie
Relacja z konferencji Smart City Forum, która odbędzie się w Warszawie w dniach 23-24 września 2015 oraz z konferencji Forum Przestrzenie Miejskie zaplanowanego na 16 dzień września 2015, zostanie opublikowana na blogu www.designforall.pl
Smart cities are about people not technology!
Aby zostać poinformowanym o nowym artykule na blogu prosto na adres mailowy, warto się już dzisiaj zapisać na newsletter, korzystając z poniższego formularza.
