JAK PRZYGOTOWAĆ WARTOŚCIOWĄ REWITALIZACJĘ DZIĘKI PARTYCYPACJI OBYWATELSKIEJ ?

W ramach przedsięwzięć współfinansowanych do roku 2020 z funduszy Unii Europejskiej, projekty polegające na rewitalizacji należą do priorytetowych. Aby jednak sprostać wysokim wymaganiom i przygotować prawidłowo cały proces rewitalizacji, a następnie skutecznie go przeprowadzić i osiągnąć trwałe efekty, konieczne jest wypracowanie nowej formuły jako partycypacji obywatelskiej wzmacniającej poszukiwania rozwiązań opartych na wartości funkcjonalno-użytkowej.

Takie podejście jest akcentowane w wielu pojawiających się dokumentach i wytycznych oraz w pilotażowym konkursie MODELOWA REWITALIZACJA MIAST [do tego tematu jeszcze wrócimy]. Jak powinien przebiegać proces przygotowania założeń funkcjonalno-użytkowych i wytycznych konkursowych lub przetargowych można było się przekonać m.in. podczas warsztatów zorganizowanych podczas tegorocznej edycji Poznań|DESIGN DAYS (PDD).

Dzisiaj jednak nie o wydarzeniu w Poznaniu, czyli PDD, będę pisał, gdyż ten temat szerzej pojawi się niebawem w ramach relacji z warsztatów rewitalizacji. W tym wpisie chciałbym zwrócić uwagę na Forum „ PRZESTRZENIE MIEJSKIE ”, które 12 czerwca odbędzie się w Katowicach i na którym będziemy również prezentować jeden z tematów. A dla tych, którzy nie będą mogli wziąć bezpośredniego udziału postaram się przygotować specjalną relację dla czytelników naszego bloga, poszerzoną o dodatkowe treści prezentowane przez Prelegentów, a teraz już czas na przedstawienie dzisiejszego tematu, które jest zarazem wprowadzeniem do mojego wystąpienia podczas Forum.

2014+: Rewitalizacja odkodowana

Zmiana podejścia do rewitalizacji zbiegła się z pracami nad nową ustawą o rewitalizacji, a wszystko to trafia w nowy okres programowania i alokacji funduszy Unii Europejskiej 2014+, w ramach których będą dostępne duże środki na ten cel. Jednak należy mieć świadomość, że po pieniądze na rewitalizacje będą mogli sięgnąć tylko ci, którzy sprostają nie małym wymaganiom. Wszystko po to, aby wykluczyć niewłaściwe alokowanie środków, co często miało miejsce w poprzednim okresie programowania, gdy renowacje i remonty były często realizowane jako przedsięwzięcia rewitalizacji. Wówczas poza poprawą estetyczną i remontem, często nie przywiązywano wagi do przywrócenia lub redefiniowania obszaru poprzez nadanie temu obszarowi nowej i trwałej wartości oraz jakości funkcjonalno-użytkowej. Przez co poza efektami estetyzacji obszarów zdegradowanych nie uzyskiwano często żadnych lub prawie żadnych efektów społecznych.

Tak było do niedawna, ale dzisiaj na szczęście coraz częściej prawidłowo odkodowujemy pojęcie rewitalizacji jako procesu wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez skoordynowane działania na rzecz społeczności lokalnej (efekty społeczne), przestrzeni (efekty funkcjonalno-użytkowe) i lokalnej gospodarki (efekty społeczno – ekonomiczne). Zgodnie z definicją zawartą w nowej Ustawie o rewitalizacji wszystkie te aspekty powinny być rozpatrywane obszarowo (skoncentrowane terytorialnie) i prowadzone przez interesariuszy procesu rewitalizacji i to jest klucz do sukcesu w zapewnieniu jakości i trwałości efektu rewitalizacji.

Należy zwrócić uwagę, że za faktycznych Beneficjentów rewitalizacji nie należy uważać Jednostek Samorządu Terytorialnego ale interesariuszy miejskich, w tym mieszkańców i lokalnych przedsiębiorców. Samorząd powinien być jedynie odpowiedzialny za prawidłowe przygotowanie, koordynowanie i tworzenie warunków do prowadzenia rewitalizacji.

Rewitalizacja jest bardzo ważnym procesem związanym z przedsięwzięciami prowadzonymi w kierunku miasta inteligentnie budującego swoją tożsamość i wartość, i w aspekcie finansowania nowoczesnego rozumienia potrzeb przygotowania fundamentu dla pozyskania środków na jego rozwój, stwarza szerokie spektrum możliwości angażowania środków zewnętrznych na realizację celów rewitalizacji. Jest to również duża szansa w upowszechnieniu różnych partnerstw dla rewitalizacji np. PPP, w tym również z udziałem lokalnego kapitału prywatnego.

Aby jednak sprostać wysokim wymaganiom i przygotować prawidłowo cały proces rewitalizacji, a następnie skutecznie go przeprowadzić i osiągnąć trwałe efekty, konieczne jest wypracowanie nowej formuły jako partycypacji obywatelskiej wzmacniającej poszukiwania rozwiązań opartych na wartości funkcjonalno-użytkowej.

2020+: Współczesne wizje i misje miast

Dzisiaj dużo mówi się o inteligentnym planowaniu i zarządzaniu w aspekcie: miasta, gminy czy kariery bądź też własnego życia. W czasach, gdy pojęcie „Smart” jest kierunkiem wyznaczających drogę do zadowolenia, akceptacji i szczęścia należy poddać się temu nurtowi i umiejętnie sprawić, aby kierunek ten stał się pożywką w tworzeniu nowoczesnego miasta opartego na koncepcji prawa do szczęścia i definiowanego poprzez pojęcie Smart City jako miasta, w którym żyje się lepiej. To właśnie miarą jakości działań lokalnych władz jest coraz częściej poprawa jakości życia mieszkańców w wyniku lepszego zarządzania miastem i kreowania rozwiązań oczekiwanych i akceptowanych.

Zatem oczekiwanie, by polskie miasta i gminy były tymi „Smart” nie polega na wyścigu, kto zaimplementuje więcej nowoczesnych technologii tylko jakie stworzy warunki do życia i rozwoju wszystkim interesariuszom, czyli m.in. mieszkańcom, przedsiębiorcom, twórcom, artystom tworzącym miasto lub gminę. Dlatego tak ważnym aspektem przygotowania i realizacji procesów rewitalizacji jest zamiana zdeprecjonowanych konsultacji społecznych na formułę bardziej włączającą wszystkich interesariuszy jaką jest partycypacja obywatelska – od najwcześniejszej fazy przygotowania i realizacji przedsięwzięć celu publicznego, w tym rewitalizacji.

Partycypacja obywatelska – droga ku jakości i koncepcji szczęśliwego miasta

Jak pokazują doświadczenia w tym zakresie, taka zmiana jakościowa podejścia do dialogu społecznego, znacząco zwiększa szanse na uzyskania optymalnych efektów wyższego poziomu akceptacji społecznej dla wypracowanych kompromisów i rozwiązań. Realizując proces rewitalizacji z wykorzystaniem innowacyjnych metod partycypacji obywatelskiej z pewnością można realizować skutecznie politykę „Smart”, której celem jest poprawa jakości życia i stworzenie warunków rozwoju ekonomicznego i kapitału ludzkiego.

Co się stało ?

Formuła preferowana dotychczas przez organizatorów procesów zmian w przestrzeni publicznej, tj. JST oparta na prezentacji rozwiązań z chwilą ich stworzenia w oparciu o opis przedmiotu zamówienia lub wytyczne konkursowe w zależności od formuły, które były efektem pracy urzędników, szybko się wyczerpała jako bardzo zawodna i konfliktująca. Towarzyszyło jej często uczucie walki i realizowania scenariusza, w którym jedna strona, często społeczna, przegrywa. Prowadziło to do niskiej akceptacji społecznej i pojawienia się tzw. Ruchów Miejskich.

Konsultacje społeczne oddziaływały także niekorzystnie zarówno na inwestora (JST), jak i twórcę zmian (Projektanta), gdyż powodowały konieczność ingerowania w zawartą umowę. Ta ingerencja musiałaby być często następstwem postulowanych zmian w opracowanej i prezentowanej społeczeństwu koncepcji, jaką stworzyli wspólnie inwestor z projektantem.

W efekcie wszyscy na takim podejściu tracili i czuli się pomijani lub włączani na niewłaściwym etapie procesu. Silniejsi interesariusze starali się również wywierać presję i poprzez próbę zdominowania dyskusji o rozwiązaniu wyłącznie ich problemów kosztem pozostałych grup. Osiągany kompromis był często tylko pozorny i w efekcie pogarszał jakość rozwiązań i poziom ogólnego zadowolenia z przedsięwzięć.

Dlatego w naszej opinii dotychczasowa formuła konsultacji społecznych oparta na prezentacji pomysłów lokalnych władz, często w zbyt późnym stadium ich opracowania, musi zostać zastąpiona formułą możliwie najwcześniejszego włączenia do dyskusji interesariuszy miejskich już na etapie formułowania celów i kierunków działania. Lokalny Samorząd powinien przejąć rolę organizatora procesu ze zmniejszoną rolą samego definiowania kierunków postulowanych rozwiązań. W tym zakresie praktyka udowadnia, że partycypacja obywatelska w postaci warsztatów i z wykorzystaniem znanej z teorii gier sytuacji win-win jest kierunkiem najbardziej przez wszystkich pożądanym, pozostaje tylko prawidłowo tę metodę zaimplementować i nie pozwolić na utratę zaufania społecznego przez nawet niezamierzone ale często niekonsekwentne postępowanie lokalnych władz.

Szerzej na temat Partycypacji obywatelskiej z elementami grywalizacji, czyli realizacja scenariusza „win-win” w praktyce już niebawem w relacji z Poznań|DESIGN DAYS oraz w relacji Forum „ PRZESTRZENIE MIEJSKIE ”, gdzie postaram się odpowiedzieć na trzy kluczowe dla realizacji scenariusza „wszyscy wygrywają” pytania:

1. Kim jest kompetentny uczestnik dialogu w partycypacji obywatelskiej?

2. Czego oczekuje uczestnik partycypacji obywatelskiej?

3. Dlaczego partycypacja obywatelska pozwala realizować scenariusz win-win, a konsultacje obywatelskie często go wykluczały?

Zapraszam do subskrypcji naszego bloga, dzięki czemu o pojawiających się nowych wpisach zostaniecie poinformowani wprost na swojego maila. Jednocześnie gwarantujemy, że adresy mailowe nie będą nikomu udostępniane.

Materiały uzupełniające: