W dwudziestowiecznej myśli urbanistycznej elementy przestrzeni miejskiej definiowane były albo przez reguły wizualno-estetyczne (Le Corbusier), albo funkcjonalno-społeczne (Jane Jacobs). W proponowanym przez nas ujęciu – miasta jako obszaru użytecznego – elementy przestrzeni miejskiej są rezultatem procesu ewolucyjnego, prowadzącego do rozwiązań przystosowawczych dla osób w tej przestrzeni przebywających.
Artykuł „Trzy metafory miasta: maszyna, organizm, umysł”, jest podsumowaniem wyników pierwszego etapu wspólnych badań Autorów niniejszego bloga (Maciej i Artur) nad miastem użytecznym. Badania te są prowadzone z dwóch perspektyw: pierwsza to umysł (perspektywa Macieja) a druga to empatia w kontekście projektowania przestrzeni miejskiej (perspektywa Artura).
Wspólnym mianownikiem jest człowiek i najlepsza z punktu widzenia jego uwarunkowań obsługa potrzeb przez miasto ponowoczesne i porównanie do rozwiązań referencyjnych postulowanych dla miasta użytecznego. O ile Le Corbusiera pasjonowała odpowiedź na pytanie substancjalne, „Czym miasto jest?” , a Jane Jacobs zmagała się z pytaniem funkcjonalnym, „Jak miasto działa?” , nas interesuje odpowiedź na pytanie adaptacyjne, „Do czego miasto służy?” . Słowem, zasadą przewodnią perspektywy ewolucyjnej nie jest założona struktura (Le Corbusier) lub funkcja (Jane Jacobs), lecz historycznie wypracowana użyteczność .
W tym ostatnim ujęciu kształt przestrzeni miejskiej nie jest celem refleksji architektoniczno-urbanistycznej, lecz zaledwie środkiem prowadzącym do szeroko rozumianego szczęścia osób tę przestrzeń zamieszkujących. Język manifestów architektonicznych i programów urbanistycznych zostaje zastąpiony językiem empirycznych badań nad mózgiem, umysłem i zachowaniem człowieka.
O ile reguły wizualno-estetyczne modernistów i funkcjonalno-społeczne aktywistów miejskich są – przynajmniej dla nich – czymś oczywistym, kształt przestrzeni użytecznej nie jest dla nas oczywisty, choć bez wątpienia jest logiczny. Logika użytecznego miasta wyznaczona jest historycznym procesem nadającym przestrzeni miejskiej cechy, dzięki którym poczucie szczęścia jej mieszkańców utrzymuje się na wysokim poziomie.
Forma miasta wyewoluowała w odpowiedzi na selektywne środowisko fizyczne (pas zieleni aktywizujący w mózgach mieszkańców parahipokampalny obszar miejsca), funkcjonalne (uchwyt drzwi aktywizujący w mózgach mieszkańców ciemieniowy system wzrokowej kontroli działania) i aksjologiczne (plac miejski aktywizujący pewne moduły sumienia – na przykład wolności i sprawiedliwości – zlokalizowane w mózgach mieszkańców w bocznym biegunie czołowym).
Tabela 1: Trzy perspektywy teoretyczne badań nad miastem (oprac. własne)
