W programach obecnej perspektywy europejskich funduszy już wyraźnie widać odchodzenie od wydawania pieniędzy na twarde miejskie drogowe projekty na rzecz systemów inteligentnego sterowania ruchem oraz wdrażania rozwiązań z zakresu zarządzania mobilnością oraz dostępnością w miastach. Coraz częściej podkreśla się ważną rolę dobrze zorganizowanej przestrzeni miejskiej dostępnej dla wszystkich jej użytkowników. Tzw. miękkie projekty zmieniające strukturę ruchu już są powszechnym działaniem w europejskich miastach. Do tej zmiany w miastem i jego przestrzenią Europa Zachodnia dochodziła od lat 60. minionego stulecia.
W Polsce proces ten przebiega dużo szybciej, ale nadal wymaga czasu, by wykształcić prawidłowe nawyki w zarówno w planowaniu przestrzeni przez inwestorów publicznych jak i przemieszczaniu się użytkowników. Dysponujemy stosunkowo nową i rozbudowaną infrastrukturę dla samochodów. To efekt minionych dwóch okresów programowania unijnych funduszy.
Dzisiaj z jednej strony mamy dobrą infrastrukturę, ale z drugiej – dość słabo sobie radzimy z zatłoczeniem komunikacyjnym w miastach, które wynika z wieloletnich zaniedbań w planowaniu przestrzennym i zjawiska rozlewania się miast oraz wciąż niewystarczającej dostępności transportu zbiorowego.
Dlatego najważniejszym problemem z którym obecnie musimy sobie poradzić jest zmiana przyzwyczajeń w korzystaniu z przestrzeni miejskiej i sposobu przemieszczania się. Stąd tak ważne jest by dobrze rozpoznać nawyki transportowe ludzi, następnie uwarunkowania kształtujące te nawyki a dopiero w kolejnym kroku należy dobierać odpowiednie narzędzia do rozwiązywania narastających problemów aby skutecznie starać się tak na nie oddziaływać, by zmienić prawidłowo ukształtowaną ofertą najbardziej korzystne nawyki blokujące inteligentny wzrost (ang. Smart Growth) miast i obszarów metropolitalnych.
Takie podejście jest niezbędne by osiągnąć w miastach oczekiwany przez mieszkańców poziom bezpieczeństwo i jakości życia niezależnie od ich własnych możliwości i uwarunkowań. W mojej opinii to kluczowe zadanie, które umożliwi realizację procesu inteligentnej reurbanizacji prowadzącej do poprawy jakości życia i przekształcenia obecnych miast w w miasta dostępne dla każdego.
W tym celu ważne jest aby dążyć do osłabienia presji rozwoju transportu indywidualnego i w konsekwencji skończyć z prymatem kierowców w miastach. To podstawowe działanie, które umożliwi sprawiedliwy podział przestrzeni miejskiej pomiędzy wszystkich jej użytkowników. Sprawiedliwy nie oznacza, równy. Sprawiedliwy powinien być rozumiany w taki sposób by zapewnić każdemu dostępność opartą na zasadach uniwersalnego projektowania i zrównoważoną mobilność, która może być jednym elementów, który w przyszłości uchroni nas od resetu cywilizacji.
To poważne zagrożenie (reset cywilizacji) wydający się dziś jeszcze odległy a wiążący się z wykorzystaniem ropy i nieodnawialnych źródeł transportu na czym opieramy rozwój naszych miast i sposobu korzystania z nich (samochody!) jest realnym zagrożeniem dla przyszłych pokoleń. Ryzyko jego ziszczenia się wzrasta w związku ze zmianami klimatycznymi generującymi migrację ludzi w korzystniejsze przestrzenie i dalsze uzależnianie się od transportu indywidualnego zasilanego z nieodnawialnych źródeł energii (ropa, węgiel itp.). Migracja klimatyczna oraz rozlewanie się miast może powodować szereg niekorzystnych dalszych zjawisk oraz wiele sytuacji konfliktowych, które jeszcze dzisiaj nie występują. Dlatego właśnie teraz jest czas aby podjąć wysiłki na rzecz inteligentnego rozwoju miast inwestować w zrównoważony ich rozwój oparty na dostępności we wszystkich skalach: urbanistycznej, inżynierskiej i architektonicznej oraz mobilności opartej na publicznym transporcie zbiorowym uzupełnionym współdzielonym oraz tzw. zielonym (pieszy i rowerowy) transportem.
Mobilność jest kojarzona wprost z transportem, ale faktycznie jej rozwój powinien opierać się na kształtowaniu ofert poprzez odpowiednie planowanie przestrzenne i kształtowanie nawyków komunikacyjnych. Wówczas dzięki dobrej ofercie i prawidłowym nawykom jest to jedno z ważnych narzędzi wspomagających także adaptację miast do zmian klimatycznych i demograficznych.
Zrównoważony rozwój wymaga podejścia interdyscyplinarnego, jednak niezależnie od tego z jakiej dziedziny dokonujemy transferu wiedzy by rozwiązywać problemy dzisiejszych miast, zawsze powinniśmy tą wiedzę łączyć z wiedzą o tym co człowiek (użytkownik) czuje i co może oraz jakie są jego preferencje i oczekiwania. Wszelkie zmiany i propozycje w zakresie reurbanizacji oraz rewitalizacji, jeśli mają być trwałe i skuteczne muszą być oparte na empatii i wiedzy o człowieku. I choć w sferze architektonicznej, urbanistycznej czy inżynierskiej głownie opieramy się na doświadczeniu z zakresu ergonomii i kształtowania przestrzeni i miejsc w trzech wymiarach (X,Y,Z), musimy sięgać po rozwiązania zgodne z ideą uniwersalnego projektowania, która winna być poszerzana o wiedzę wynikającą z nauk kognitywnych. Jest to konieczne by prawidłowo kształtować nawyki poprzez dobre oferty (przestrzeń, miejsce, transport) oraz ich pełną dostępność stwarzającą równe szanse skorzystania z nich każdemu użytkownikowi.
I choć największa odpowiedzialność w tym zakresie spoczywa na urbanistach, inżynierach i architektach to bez połączenia ich wiedzy z wiedzą kognitywistów i przedstawicieli innych nauk będzie to bardzo trudne zadanie do wykonania. Mówimy tutaj o odpowiedzialnym planowaniem przestrzennym zgodnym m.in. z ideą inteligentnego wzrostu (ang. „Smart Growth”) i zasadami uniwersalnego projektowania (ang. Design for all, universal design, inclusive design), tak by ograniczać do możliwego minimum potrzeby przemieszczania się na odległości większe niż akceptowane odległości piesze i rowerowe dla których uzupełnieniem dla odległości większych powinien być transport kombinowany czyli rowerowy w połączeniu z np. atrakcyjnym dla użytkownika transportem zbiorowym lub współdzielonym. Innym aspektem inteligentnego wzrostu miast jest nie tylko korzystanie z przestrzeni do obsługi zadań codziennych aktywności ale także tworzenie ofert w przestrzeń ogólnodostępnej by ta była użyteczną przestrzenią w kontekście spędzania czasu wolnego i kreatywnego spędzania czasu.
W tym kontekście warto posłuchać wypowiedzi współautora naszego bloga Macieja Błaszaka, która została zarejestrowana Konferencji Miasto Dostępne we wrześniu 2016 roku.
Niniejszy artykuł nawiązuje także do publikacji jaka ukazała się na portalu Transport Publiczny, a który powstał na bazie udzielonego wywiadu. Wywiad ten przeprowadziła p. redaktor Agnieszka Serbeńska – POLECANY WYWIAD (wystarczy kliknąć!)
