Co sprawia, że wrażenia wywołane tym co nas otacza – jak ruch uliczny, płynąca woda czy zieleń wpływają na nasze samopoczucie i zdrowie? Świadomość przyczyn stanowi cenna wskazówkę w projektowaniu użytecznych rozwiązań.
Wydawałoby się – po lekturze Hansa Christiana Andersena – że jedynie prawdziwe księżniczki są w stanie poczuć ziarnko grochu pod warstwą dwudziestu pierzyn i dwudziestu materaców. Okazuje się jednak, że my wszyscy jesteśmy ultra wrażliwi na fizyczne bodźce docierające ze świata mimo, iż nie zawsze potrafimy zidentyfikować ich źródło. Ostatecznie księżniczka też nie wiedziała dlaczego jej ciało rano pokrywały siniaki.
Wrażenia, wywołane elementami fizycznego świata – ziarnkiem grochu, płynącą wodą, ulicznym ruchem – są wszechobecne w naszym życiu z dwóch powodów. Po pierwsze, informują o poziomie bezpieczeństwa w naszym najbliższym otoczeniu, wywołując w mózgu silny sygnał w formie uczuć. Wszystkie uczucia mają swoje źródło w stanie naszego ciała (stąd szczera rozmowa, czyli „od serca”), choć niektóre z nich są prostymi uczuciami cielesnymi („boli mnie ramię”), a inne bardziej wyrafinowanymi uczuciami afektywnymi („jestem w doskonałym nastroju”). Po drugie, uczucia – wieńczące szlak przetwarzania wrażeń – są uniwersalną walutą oceny, którą mózg wykorzystuje do reprezentowania energetycznych kosztów i korzyści potencjalnych działań.
Szlak przetwarzania informacji od wrażeń (na przykład szumu płynącej wody) do uczuć (relaksacyjnego odprężenia) rejestruje zatem odczuwalność miasta. Uczucia – generowane w sieci istotności (porównaj poprzedni wpis: Rysowanie świata i szkicowanie własnego Ja) – wzmacniają sygnały dwóch kolejnych sieci: wykonawczej, generującej przeżycia odpowiedzialne za umotywowane działanie (płynąca woda nadaje się do picia), oraz domyślnej, generującej świadomość przeżyć odpowiedzialną za emocjonalną ocenę w świetle wartości zaimplementowanych w ludzkim mózgu (płynąca woda jest czysta). Sieć wykonawcza pozwala odbierać miasto na poziomie funkcjonalnym, zaś sieć domyślna projektuje racjonalność miasta.
Rys. 1 Miasto funkcjonalne i racjonalne z perspektywy człowieka. [oprac. własne]
Rys. 2 Funkcjonalność i racjonalność na przykładzie czystej wody z perspektywy człowieka [oprac. własne]
Ścisły funkcjonalno-anatomiczny związek między uczuciami (odczuwalność miasta), a oceną (racjonalność miasta) i działaniem (funkcjonalność miasta) tłumaczy istnienie wpływu fizycznych wrażeń na wyższe funkcje poznawcze, tradycyjnie izolowane od poziomu prostych sensorycznych pobudzeń. Ciepły kubek w dłoni (w temperaturze pokojowej) pozwala ocenić innych ludzi jako milszych, a zimna puszka w dłoni (w temperaturze pokojowej) wzmacnia poczucie towarzyskiego wykluczenia. O tych i innych związkach między odczuwalnością a racjonalnością (ocena) i funkcjonalnością (działanie) w kolejnym wpisie.
