Oczekiwania mieszkańców miast ewoluują. Czy po burzliwym i dość chaotycznym rozwoju miast „pędu i wyścigu szczurów”, nadszedł już czas na zwolnienie tempa życia w miastach? Dzisiaj już wiemy, że zrównoważony rozwój, nie powinien być rozpatrywany wyłącznie z perspektywy samego miasta, musi on opierać się przede wszystkim na znajomości mechanizmu odczuwania miasta z perspektywy jego użytkownika – mieszkańca i interesariusza. W tym kontekście dyskutowano m.in. podczas tegorocznego Kongresu Smart Metropolia w Gdańsku, którego tematem przewodnim było hasło “Metropolia czasu wolnego”
Udział w tegorocznym Kongresie Smart Metropolia (22/23 października 2015) był doskonałą okazją, by zastanowić się, jakie powinno być miasto przyszłości z punktu widzenia oferty do spędzania w nim czasu wolnego. Miejska przestrzeń publiczna, gdy tylko będzie dobrze zaprojektowana, może okazać się ciekawą alternatywą dla pozostania w niej, w stosunku do tego co oferują często odwiedzane w miastach w czasie wolnym obiekty handlowe, tzw. galerie. I nie chodzi tutaj o konkurowanie z tymi obiektami ale przede wszystkim, o stworzenie innej, ciekawej alternatywy opartej na potencjale miasta. Potencjał ten pozwala na urządzenie różnorodnych miejsc z ofertą dla wszystkich mieszańców miasta, która integruje dzieci, młodzież, seniorów i osoby w wieku średnim bez względu na ich aktualne możliwości lub ograniczenia. Temat miasta i przestrzeni publicznej w kontekście potrzeb i możliwości człowieka był tematem przewodnim, ściśle powiązanym z zagadnieniami jak dobrze i szczęśliwie spędzać czas wolny w mieście. O tym dyskutowali eksperci miejscy z wielu dziedzin w ciągu dwudniowych obrad Kongresu „Smart Metropolia” w Gdańsku, pokazując jak szerokie spektrum zagadnień mieści się w tej ważnej, z punktu widzenia jakości naszego życia i zdrowia, tematyce.
Podczas kilku różnych paneli występując na zaproszenie Instytutu Samorządowego, zaprezentowaliśmy wykład pod tytułem “Użyteczne miasto – odczuwalne, funkcjonalne, racjonalne” . Zwróciliśmy uwagę na kontekst czasu wolnego w mieście i oferty, jaką można stworzyć dzięki dostosowanej przestrzeni miejskiej połączonej z ciekawymi ofertami. Ważne jest to, aby pamiętać, że tylko dzięki znajomości potrzeb człowieka, można tworzyć szczęśliwe miejsca. Dzisiaj już wiemy, że nasze życie i odczuwalność miejsc opiera się na emocjach i doświadczaniu tego co widzimy i odczuwamy całym ciałem. Dlatego niezmiernie ważne jest, aby liderzy w miastach, którzy aspirują do tworzenia metropolii atrakcyjnych do życia, byli świadomi, że zrównoważony rozwój nie odnosi się tylko do samego miasta. Owo zrównoważenie należy rozpatrywać także, a może przede wszystkim z perspektywy człowieka, wówczas miasto będąc użyteczne, będzie miastem lepszym do życia.
Rys. 1 Teoria miasta użytecznego z perspektywy człowieka (źródło: oprac. M. Błaszak, A. Fojud)
Człowiek w mieście użytecznym, znajdując równowagę pomiędzy jego optymalną produktywnością (sieć wykonawcza) a optymalną kreatywnością (sieć domyślna) to człowiek, którego jakość życia będzie wysoka.
Rys. 2 Odczuwalność, racjonalność i funkcjonalność miasta z perspektywy człowieka (źródło: oprac. M. Błaszak, A. Fojud)
Tak definiowana użyteczności miasta jest rozumiana jako zapewnienie zrównoważonego stanu pomiędzy stroną funkcjonalną miasta a stroną racjonalną miasta, które na poziomie odczuć pozwala człowiekowi odczuwać miejsce jako szczęśliwe. Projektowanie takich miejsc oraz miast jest możliwe, gdyż jest to projektowanie zorientowane na człowieka i oparte jest bezpośrednio na znajomości funkcjonowania naszego mózgu. Łącząc takie projektowanie z zasadami uniwersalnego projektowania można tworzyć lub przekształcać przestrzeń miejską w taką, która znacząco wpływa na poprawę jakości naszego życia.
Należy jednak pamiętać o tym, że stworzenie warunków do zrównoważonego odczuwania miasta jest możliwe wyłącznie w przypadku, gdy przestrzeń będzie postrzegana jako ta, która zapewnia komfort i bezpieczeństwo. Poczucie bezpieczeństwa jest warunkiem koniecznym do tego, aby możliwe było osiągnięcie stanu równowagi pomiędzy racjonalnością a funkcjonalnością w odczuwaniu miejsca (miasta).
W trakcie obrad Kongresu oprócz dyskusji o jakości przestrzeni miast, ofercie kulturalnej można było uczestniczyć także w debacie na temat rodzącej się turystyki kulinarnej. Upowszechnione dzięki sieciom społecznościowym niewielkie restauracje autorskie stają się często “ambasadorami miast” wyznaczając ciekawe polskie szlaki kulinarnej turystyki i promując smaki regionów. Emocje ciekawych i dobrze zaprojektowanych miejsc połączone z różnorodną ofertą m.in. kulturalną czy kulinarną zadecydują w przyszłości o miejscu, jakie będziemy wybierać do życia. Czynnikiem decydującym o tym wyborze będzie użyteczność miasta na trzech jego poziomach: odczuwalności, racjonalności i funkcjonalności.
Wykorzystując wiedzę o człowieku mamy więc pewność, że możemy wpływać istotnie na jakość życia w miastach poprawiając dostępność i użyteczność przestrzeni miejskiej oraz warunki mobilności mieszkańców. Te parametry mają kluczowy wpływ, oprócz dostępności do różnorodnych miejskich usług, na to jak odczuwamy miejsce, w którym żyjemy i czy miejsce to oferuje nam warunki zrównoważonego życia na poziomie wspomnianych wcześniej sieci: domyślnej i wykonawczej. Zatem alternatywą dla dzisiejszych miast, często mało zwartych, w których tracimy czas w korkach i ciągle się spieszymy realizując przez większość czasu tylko zadania (sieć wykonawcza) i narzekając na brak czasu do tzw. “wysiadywania miasta” dla przyjemności (sieć domyślna) mogą być miasta szczęśliwe, opisywane m.in. przez Charlesa Montgomery’ego w książce “Miasto szczęśliwe” czy miasta opisywane w książkach Jana Gehl’a . W obu tych przypadkach mamy do czynienia z miastami społecznych więzów, w którym ludzie mają możliwość i korzystają z tego chętnie, by spędzać czas w przestrzeni miasta. Sukcesem w naszej rzeczywistości będzie moment, gdy zaczniemy spędzać czas wolny w dobrze urządzonej (użytecznej) przestrzeni miejskiej, równie często i chętnie, jak w galeriach handlowych.
fot. 1 Zdjęcie z Houten (Holandia) oraz fragment książki Charles’a Montgomer’ego “Miasto szczęśliwe”
W mojej opinii tak szerokie i multidyscyplinarne spojrzenie na miasto z perspektywy potrzeb i oczekiwań jego użytkowników w kontekście niezaprzeczalnie niezbędnego czynnika, aby miasto było kojarzone z miejscem szczęśliwym, czyli oferty jaką tworzy dla spędzania czasu wolnego (“Metropolia czasu wolnego”), jest ” strzałem w dziesiątkę”. Bez wątpienia była to bardzo potrzebna debata o mieście prowadzona zupełnie z innej perspektywy niż większość debat o przyszłości miast, jakie do tej pory toczyły się w Polsce. Jeśli dążymy do poprawy jakości życia, co jest podkreślone w wielu dokumentach strategicznych wyznaczających kierunki rozwoju kraju, regionów czy miast, co także znajduje potwierdzenie w planowanym sposobie oceny wniosków o dofinansowanie przedsięwzięć z funduszy UE, zarówno na poziomie krajowym jak i regionalnym, to musimy skupić się na człowieku. A to wymaga innowacyjnego podejścia do przygotowania i realizacji przedsięwzięć związanych z miejscami, w których żyjemy – m.in. dotyczących przestrzeni publicznej. Musi to być przestrzeń użyteczna i uniwersalna wspomagająca zmianę zachowań społecznych (powrót do korzystania z miasta) i komunikacyjnych (odejście do dominacji samochodu w miastach). Warto także zwrócić uwagę na fakt, że obrady Kongresu zbiegły się z przyjęciem przez Sejm RP, ważnego dokumentu z punktu widzenia kierunków rozwoju miast, jakim jest Krajowa Polityka Miejska. W dokumencie tym mamy wprost odniesienia do poruszanych w niniejszym wpisie kluczowych zagadnień takich jak: mobilność miejska, uniwersalne projektowanie czy poprawa jakości życia oraz zrównoważony rozwój.
TEKST KRAJOWEJ POLITYKI MIEJSKIEJ
fot. 2 Wywiad na temat Krajowej Polityki Miejskiej dla TVP INFO – Smart Metropolia 2015
W dyskusjach kuluarowych uczestnicy Kongresu często zwracali uwagę, że dotychczas samorządy kładły największy nacisk na tworzenie lub rozbudowę infrastruktury komunikacyjnej. Gdzieś po drodze zapomniały o swoich mieszkańcach. Nie chodzi tutaj o współdecydowanie o nowych inwestycjach poprzez budżet partycypacyjny, ale o poprawę jakości życia mieszkańców nie tylko zwiększając ilość dróg. Dzisiaj oczekiwania mieszkańców nie tyle uległy zmianie, ale są bardziej wyraźnie akcentowane. Po burzliwym i dość chaotycznym rozwoju miast dla zaspokojenia potrzeb „pędu i wyścigu szczurów” wieku XX przyszedł czas na stworzenie warunków do zrównoważonego życia w miejscach, w których mieszkamy i pracujemy (metropolie, miasta i gminy). Przyszłe pokolenia będą chciały spokojnie dryfować w przyjaznej przestrzeni metropolii. Coraz częściej mieszkańcy będą łączyć siły i wspólnie kształtować przestrzeń wokół siebie, realizując własne potrzeby estetyki miejskiej. I to właśnie jest nowym wyzwaniem dla władz metropolii. Tego typu spotkania jak tegoroczny Kongres Smart Metropolia z udziałem tak wielu specjalistów różnych dziedzin, którzy są badaczami miasta oraz tymi którzy mogą je rozwijać, powinny być źródłem inspiracji dla wójtów, burmistrzów i prezydentów polskich miast. Szczególnie dla tych z ambicjami na najlepszą z możliwych pozycji, na coraz bardziej konkurencyjnym, rynku europejskich miast. W mojej opinii Polskie miasta mają szansę być tymi, które będą atrakcyjne, tworząc przestrzeń, w której żyje się coraz lepiej, co podkreślano wielokrotnie, także w debatach podczas Kongresu. Ale następnym krokiem, w ślad za debatą tegorocznej Smart Metropolii, powinien być transfer zaprezentowanej wiedzy bezpośrednio do praktycznych zastosowań w Jednostkach Samorządu Terytorialnego. Tylko dzięki transferowi wiedzy o potrzebach i kierunkach rozwoju miast i koniecznych zmianach w zakresie użyteczności przestrzeni kadra managerów miejskich może podejmować właściwe decyzje w zakresie prawidłowego wyznaczania celów przedsięwzięć, mając na uwadze zarówno potrzeby mieszkańców, jak i szereg zjawisk powodujących konieczność umiejętnej adaptacji miast do nowych wyzwań i sytuacji.
O tym, że tematy poruszane podczas Kongresu Smart Metropolia są istotne dla rozwoju miast oraz jakości naszego życia w nich podkreślano w relacji jaką przygotowano z pierwszego dnia Kongresu, a która została wyemitowana na antenie TVP INFO z Gdańska. Krótką relację wraz z wypowiedziami Ekspertów, w tym także naszymi można zapoznać się klikając w poniższy link (materiał wideo):
SMART METROPOLIA’2015
Kongres Smart Metropolia 2015 był ważną debatą cenną wskazówką dla Samorządów w kontekście niedawno uchwalonych przez Sejm RP dokumentów. Dokumenty te wyznaczają kierunki rozwoju miast, odwołując się bezpośrednio w swoich zapisach do zagadnień związanych z planowaniem rozwoju w oparciu o środki zewnętrzne w tym dotacje z Unii Europejskiej w ramach programów krajowych czy regionalnych.
